Dobra nowina i Uwagi na marginesie

Mam komputer.

Skutek jest taki, że notka będzie sążnista.

Pierwsza rzecz to dobra nowina. A mianowicie, został dziś zrealizowany Pomysł. I w efekcie mój blog... ma dziecko. To blożek, bloguś, a właściwie fotobloguś pod tytułem Pąk-story. Zalinkowałam go również w zakładce "zajrzyj tu". Zapraszam chętnych.

Druga rzecz to czwartek.

Jest sobota, a ja chcę napisać o czwartku.

Najpierw słowo o latino. Byłam, choć miałam pokusę, by nie iść. O 19.00 rozpoczynało się bowiem spotkanie dyskusyjne poświęcone książce, przy której pracowałam. Wiem jednak, że gdybym opuściła zajęcia taneczne, już bym na nie nie wróciła. A to byłaby porażka.

W dodatku Najlepszy z Szefów przekonał mnie, że warto być na spotkaniu, nawet jeśli przyjdę dopiero w połowie.

Latino super. Dałam radę, choć nadal najstarsza w grupie i pewnie najmniej pojętna. A potem...

Pobiegłam do metra, jeszcze tramwaj i trochę na piechotę. Na miejsce dotarłam o 20.00, a tam zaskoczył mnie... tłum. Ludzie stali nawet na schodkach prowadzących w dół do sali.

Choć ważne było dla mnie, aby tam po prostu BYĆ, uznałam, że SŁYSZEĆ coś jest również dosyć istotne. Dlatego dokręciłam się sprytnie do miejsca, w którym moje uszy zaczęły łapać zasięg.

Rozmawiano o książce Saula Friedländera Refleksy nazizmu. Esej o kiczu i śmierci, przełożonej przez Marcina Szustera, a wydanej przez Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Friedländer jest historykiem, specjalistą od nazizmu i Trzeciej Rzeszy – postacią wyrazistą i kontrowersyjną. Refleksy nazizmu to książka poruszająca właśnie dlatego, że stawiane w niej tezy również są wyraziste i kontrowersyjne. W dodatku jej struktura sprawia, że ma ona właściwość – powiedziałabym – trampoliny: myśl, która wydaje się konkluzywna, za każdym razem „wysadza” nas na kolejnym polu, gdzie aż roi się od nowych pytań.

Friedlander jest przekonany, że ważną rolę w rozwoju faszyzmu odegrał kicz. Faszyzm rósł dzięki temu, że pokazywał pewną wizję człowieka i historii, wizję prowokującą specyficzny rodzaj wzruszenia, działał „potęgą emocji, obrazów i fantazmatów”. To obrazy wodza, śmiertelnego wroga, narodowej wspólnoty i bohaterskiej śmierci. Obrazy będące kiczem i odwołujące się do podatnych nań mas. To kicz ma moc gromadzenia pod wspólnym sztandarem.

Niebezpieczeństwo, które pojawiło się po latach, polega, zdaniem filozofa, na tym, że podobnego rodzaju kicz znajdujemy w książkach i filmach na temat faszyzmu i Holokaustu. Jako przykłady dajmy tylko filmy Lili Marleen, Nocny portier, Zmierzch bogów. Dziś możemy dodać inne, ze słynnym Upadkiem na czele. Dzieła, w których pojawiają się obrazy jakoś uwznioślające klęskę Hitlera, jakoś – niechcący – sugerujące wielkość jego jako wodza i jego idei, epatujące mistycyzmem, grozą śmierci i zniszczenia i czyniące je przez to przewrotnie atrakcyjnymi.

Z czego to się bierze? Czy jest to cecha mówienia o historii, czy może objaw podświadomej fascynacji – gdy autor, opisując coś, poddaje się nastrojowi i zamiast pisać „o tym”, zaczyna pisać „tym”?

Czy to jest niebezpieczne? Czy, wobec tego, w ogóle należy o tym pisać? Kręcić filmy? Grać o tym? Rysować? Lepić? Komu wolno, a kto powinien?

A może trzeba milczeć?

Na te między innymi pytania próbowano przedwczoraj odpowiedzieć.

Musiało też pojawić się pytanie, co to w ogóle jest kicz. Co oddziela go od obrazów, które są po prostu wzruszające. I czy można go odnaleźć w opowieściach Świadków Holokaustu. Czy w opisie tych ostatnich ta kategoria może mieć zastosowanie?

- Kicz to po prostu nadmiar – powiedziała jedna z zaproszonych uczestniczek dyskusji. Gdy kibice po meczu śpiewają hymn i celowo robią to o wiele za głośno, to jest kicz.

Gdybym stała bliżej, może podjęłabym w tamtym momencie wysiłek dopchania się do mikrofonu. Albo gdybym tak bardzo nie bała się publicznie zabierać głos.

Chętnie bowiem zapytałabym o to, jak można zmierzyć nadmiar? Jakiego trzeba by użyć miernika i jak go wyskalować? I kto miałby to zrobić?

Myślę, że nadmiar może mieć różne oblicza. Nadmiar „czegoś jednego” może stworzyć wizje ascezy. Albo bólu. Albo tylko spokoju.

Jestem zdania – poniekąd za Milanem Kunderą – że kicz to inkubator emocji drugiego rzędu. To metawrażenie. Kicz pozwala nam taplać się we własnej wrażliwości. Uruchamia łkanie wyobraźni budującej sobie „ciągi dalsze”. Dlatego – sądzę – kicz istnieje tylko w bardzo wąskiej, ciasnej przestrzeni między po prostu doświadczaniem a po prostu analizą doświadczania. Tylko tam można go przyłapać. Inaczej chętnie się wymyka, by pokazać się triumfalnie jako narzędzie.

Czy jest to dobre narzędzie do opisu procesów historycznych i społecznych?

To ogromny temat, a mój blog ma malutkie ramki. Na szczęście nieco elastyczne.

PS. O debacie zapewne będzie można przeczytać na stronie Kultury Liberalnej, która współorganizowała spotkanie.