Disabled Theater

Zaczął się festiwal Ciało/Umysł, moje ulubione święto. Transcenduję wówczas jak co roku lekko, jakieś dziesięć centymetrów nad ziemią. Wystarczy mi tyle.

Wczoraj obejrzałam spektakl Jérôme’a Bela, gwiazdy tej edycji. Tym razem przygotował przedstawienie wraz z teatrem Hora ze Szwajcarii. Grają w nim aktorzy i tancerze niepełnosprawni.

„Lubię patrzeć” – taki jest w tym roku temat przewodni  festiwalu i Bel ze swoim zespołem wpasował się w to jak nikt.

W przedstawieniu pokazuje casting, to, jak dobierał uczestników, jak ich oglądał, powoli, po kolei, jak oni mówili o sobie, jak przedstawiali taniec według własnej choreografii do wybranej przez siebie muzyki. Akcja rozwija się wolno – najpierw każdy z jedenastu aktorów wychodzi na scenę, by trwać na niej w milczeniu parę chwil, potem wszystko się powtarza, tym razem z dodatkiem słów. A potem zaczyna się taniec, zawsze kończony brawami widowni.

Właściwa akcja spektaklu, moim zdaniem, nie dzieje się jednak wyłącznie na scenie, lecz właśnie także na linii pomiędzy występem performera a wzrokiem i reakcją widza. Uwypuklony, wyjęty jakby na dłoń proces patrzenia przestaje być tylko przezroczystym narzędziem, za pomocą którego ujmujemy świat w schematy, nabiera cech przedmiotowych: możemy widzieć to, jak patrzymy.

Niektórzy z aktorów Hory tańczyli dobrze, niektórzy budowali dobre show, część jednak zachowywała się nieporadnie, niemal jak małe dzieci. I tak właśnie byli oceniani.

Czy jednak w naszych brawach i okrzykach usłyszeliśmy ton protekcjonalny? Czy reakcję dostosowaliśmy do oczekiwanego, społecznie przyjętego sposobu postrzegania niepełnosprawności? Czy jeśli coś było śmieszne, nie zastanawialiśmy się przez chwilę, czy wolno wybuchnąć śmiechem? Czy niektórzy z aktorów nie udają bardziej niepełnosprawnych, jak Peter Keller, który na koniec swojego numeru mruga do nas porozumiewawczo? A jeśli ktoś wystawia nas na próbę, czy robi to zespół Hory, czy geniusz Jérôme’a Bela?   

Disabled Theater cały czas przesuwa granice i ciągle każe pytać, zastanawiać się, gdzie jest granica twórczej wolności, jaka jest relacja między odgrywaniem przygotowanej roli a prezentowaniem samego siebie: czy niepełnosprawnym przysługuje tylko to drugie, czy jednak mają prawo, jak każdy artysta, zwodzić nas i pokazywać zmontowany obraz, który jak lustro pokazuje nam nas – obnażonych. Czy na to też lubimy patrzeć?